بارش های مکرر باران و ذوب شدن برف ها در حوضه آبریز رودخانه هیرمند در کشور افغانستان که بیش از هزار کیلومتر طول دارد سبب جاری شدن سیلاب در سالهای پرآبی به سمت سیستان و ورود آب به تالاب بین المللی هامون می شود که این امر برکات و تهدید های خاص خود را دارد.
به گزارش ایرنا تشکیل سیلاب های عظیم از قطره های ریز باران و پیمودن مسیری به بلندای 20 سال خشکسالی از افغانستان به ایران و نیز خشکی دریاچه ای اساطیری پس از هزاران سال موج از دست انسان خارج بوده و دستی فراتر پشت پرده آن است که تقدیر نیز در آن بی تقصیر نیست.
دریاچه، تالاب و ذخیره گاه زیست کره بین المللی هامون بطور مشترک در منطقه سیستان و کشور افغانستان قرار گرفته و همزمان با شکل گیری این منطقه مایه حیات، نشاط و زندگی در این حوزه بوده است.
این دریاچه در سال 1376 شروع به خشکی کرد و در سال 78 بطور کامل خشک شد که علت اصلی آن انسداد مسیر طبیعی رودخانه هیرمند بود.
**حوضه آبریز هیرمند
رودخانه هیرمند از بلندی های بابا یغما در 40 کیلومتری غرب کابل از رشته کوه های هندوکش در افغانستان سرچشمه می گیرد و پس از پیمودن مسیری بیش از هزار و صد کیلومتر و آبرسانی به بیش از هزار شهر، روستا و آبادی به نقطه مرزی ایران و افغانستان می رسد.
این رودخانه در مرز ورود به ایران در منطقه سیستان به دو شعبه تقسیم می شود که یکی پس از گذر از سد جاریکه وارد ایران شده و در سطح منطقه سیستان پخش و در نهایت از نقاط مختلف به دریاچه هامون می ریزد که این شعبه آب نقش اصلی را در کشاورزی منطقه سیستان ایفا می کند، شعبه دوم آب از طریق رودخانه مشترک مرزی به خاک افغانستان باز می گردد و در نهایت به بخشی از دریاچه هامون که در افغانستان قرار دارد ریخته می شود.
آب مازاد دریاچه هامون پس از آبگیری کامل از طریق مسیر شیله به گودزره در خاک افغانستان سرازیر می شود که ریگزاری در نقطه نزدیک به مرز مشترک بین ایران، افغانستان و پاکستان است.
**علت وقوع سیلاب و عواقب آن/ سیلاب ربطی به حق آبه ندارد
برخی سال ها در ایام زمستان با افزایش میزان بارندگی در حوضه آبریز رودخانه هیرمند در افغانستان حجم وسیعی از آب بصورت دشتمال(سیلاب عبوری از دشت) وارد این رودخانه می شود.
همچنین گرم شدن نسبی دما و بارش باران بر روی برف های کوهستان بابایغما سبب ذوب شدن برف ها و در نتیجه جاری شدن سیلاب می شود و چنانچه قدرت این سیلاب بالا باشد به سیستان می رسد در غیر این صورت در مسیر راه از سوی مردم شهرها و روستاهای ولایات مختلف افغانستان کنترل شده و مورد استفاده قرار می گیرد.
نبود مدیریت کافی بر سیلاب ها در کشور افغانستان سبب شده است تا هر سال این حجم عظیم آب رها شده و پس از ویرانی های بسیار در طول مسیر هزار کیلومتری خود اندکی از آن به صورت دشتمال وارد منطقه سیستان می شود.
پس از خشکسالی مفرط در منطقه سیستان و وزش طوفانهای شن، بسیاری از آبراهه های منتهی به تالاب بین المللی هامون مسدود و یا عمق آنها کم شده است، همچنین بسیاری از بندهای کوچک دچار پوسیدگی شده و برخی از مسیرهای رودخانه ها بطور کامل عوض شده اند و افراد بسیاری نیز در مسیر رودخانه ها اقدام به ساخت و ساز کرده اند.
ورود ناگهانی سیلاب به منطقه سیستان سبب تهدید های بسیاری می شود که از جمله آنها می توان تخریب مناطق مسکونی در حاشیه رودخانه ها، تخریب محصولات کشاورزی و تهدید های دیگر را نام برد.
همچنین این آب به دلیل سیلابی و دشتمال بودن خود از لحاظ بهداشتی مشکلات زیادی را بوجود می آورد.
با این حال عده ای معدود از مردم افغانستان با نظرهای متعددی که در فضای مجازی منتشر می کنند از ورود این آب به سیستان رضایت ندارند و گمان می کنند این سیلاب به منزله حق آبه سیستان است در حالیکه به دلیل مدیریت مناسب در مهار سیلاب اینک این آب به مصارف مفید بسیاری می رسد.
با وجود تمام تهدیدهایی که این سیلاب برای منطقه دارد، برنامه ریزی های دقیقی برای آن در نظر گرفته شده است که این تهدید ها را به حداقل رسانده است.
سیلاب پس از مهار و آبگیری چاه نیمه ها برای مصارف کشاورزی و آشامیدنی، به سراسر منطقه و در نهایت به طرف دریاچه هامون هدایت می شود که این امر نه تنها سبب بهبود شرایط جوی و ایجاد چشم اندازهای بدیع در منطقه می شود بلکه رونق اقتصادی، کشاورزی، صیادی، صنایع دستی و گردشگری را در منطقه سیستان و ولایت نیمروز افغانستان به ویژه در فصل بهار بوجود می آورد.
**آمادگی لازم برای مقابله با سیلاب در سیستان وجود دارد
معاون استاندار سیستان و بلوچستان و فرماندار شهرستان ویژه زابل گفت: با توجه به بارندگی های اخیر در کشور افغانستان گفته می شود سیلاب در حال حرکت به سمت سیستان است که برای مقابله با آن آمادگی کامل وجود دارد.
هوشنگ ناظری اظهار داشت: بر اساس گزارش های هواشناسی بارندگی های بسیاری خوبی در حوضه آبریز رودخانه هیرمند واقع در کشور افغانستان آغاز شده است.
وی افزود: همچنین برآورد شده است که میزان بارندگی در این منطقه از کشور افغانستان بین 50 تا 100 میلی متر بوده که در همسنجی با زمان مشابه سال قبل افزایش چشمگیری داشته است.
وی ادامه داد: همچنین میزان زیادی برف در نقاط مرتفع کشور افغانستان باریده است که این امر به حجم سیلاب خواهد افزود.
فرماندار زابل خاطرنشان کرد: حجم بسیار این سیلاب به زودی وارد منطقه سیستان در شمال سیستان و بلوچستان خواهد شد.
ناظری بیان کرد: آمادگی لازم برای مقابله با سیلاب و نیز در صورت نیاز جابجایی افراد مستقر در مسیر سیلاب وجود دارد.
همچنین بر اساس آخرین تصمیم ستاد بحران سیستان و بلوچستان مقرر شده است بخشی از سیلاب در جنگل نیاتک و مراتع و بیابان ها رهاسازی شود.
گرچه سیلاب تا مرز ورود به ایران خرابی های بسیاری بوجود می آورد اما با وجود مدیریت صحیح و آمادگی کافی در کشور عزیزمان با وجود تمام تهدید های خود سبب نشاط و پویایی منطقه در بخش های مختلف می شود.