«فیس‌بوک و توئیتر در پیروزی من نقش کلیدی ایفا کرده است»؛ اين صحبت‌هاي دونالد ترامپ پس از پيروزي در انتخابات رياست‌جمهوري آمريكا بود. او در حالي پيروز انتخابات شده بود كه رقيبش «هيلاري كلينتون» براي تبليغات خود ترجيح را بر استفاده از روش تبليغات سنتي دانست. ترامپ با وجود همه ويژگي‌هايي كه صف طويلي از مخالفان را در برابر او قرار داد، به نكته مهمي در بیان رمز پیروزی خود اشاره كرد. او قدرت فيس بوك، اينستاگرام، توييتر و ساير شبكه‌هاي اجتماعي را بيشتر از پول دانست و توانست مسیر خود را برای رسیدن به کاخ سفید آنقدر آسان کند که کمتر کسی ورودش را باور می کرد.
به گزارش «تابناک»، انتخابات در ایران هم خیلی بی تشابه با سایر کشورهای دنیا و از جمله امریکا نیست. اگرچه استفاده از شبکه های اجتماعی بصورت گسترده با کمی تاخیر در کشور ما آغاز شد، اما خیلی سریع توانست جای خود را در میان رسانه ها باز کند و کم کم حتی به فکر جایگزین شدن با آنها هم بیفتد.
نقش اطلاع رسانی و تبلیغاتی رسانه‌های مجاری
حال شبکه های اجتماعی همچون توییتر و اینستاگرام و در صدر آنها تلگرام امروزه به عنوان یکی از مهمترین منابع تولید و انتشار اخبار مطرح می شوند. آنچنان که دیگر کمتر اخباری است که در سطح این شبکه ها مطرح شود و نتوان آن را باور نکرد، اما شبکه های اجتماعی در ایران جدای از نقش اطلاع رسانی، نقش تبلیغاتی را هم به خوبی ایفا می کنند.
انتخابات 7 اسفند 94، اولین عرصه برای خودنمایی جدی این شبکه ها بود. زمانی که انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی و پنجمین دوره خبرگان رهبری در پیش بود و برخلاف گذشته کمتر پوستر و پلاکاردی بر دیواره های شهر نقش بسته بود، تنها نگرانی حامیان کاندیداها این بود که چرا در سطح شهر برخلاف ادوار گذشته خبری از تبلیغات نیست. البته این نگرانی بیشتر از سوی حامیان جریان های سیاسی اصلاح طلب و اعتدالگرایان مطرح می شد، چون رقیب در عرصه تبلیغات سنتی و مصور اقدامات مبسوطی انجام داده بود تا جایی که در آن برهه شاهد بیلبوردهای بزرگی از کاندیداها در بزرگراه های تهران و پشت شیشه بسیاری از اتومبیل های در حال تردد بودیم که در نقطه مقابل تبلیغات جریان رقیب قرار داشت.
تبلیغات سنتی تحت تاثیر تبلیغات نوین
در آن روزها شبکه های مجازی به خوبی به دست حامیان برخی کاندیداها افتاد تا در عمل نشان دهند قدرت تکنولوژی بسی بالاتر از تبلیغات سنتی است. تلگرام هر روز پر رونق تر از قبل می شد و با معرفی لیست 30 نفره از کاندیداهای اصلاح طلب مجلس و 16 نفره از نامزدهای خبرگان رهبری، خلا تبلیغات خیابانی هم پر می شد. در این میان بود که زمزمه اختلال در سیستم تلگرام در دو روز مانده به انتخابات مطرح شد. این خبر خیلی هم عجیب به نظر نمی رسید چون جایی که نتوان در برابر قدرت تکنولوژی ایستاد، مطرح کردن چنین مباحثی است که می تواند تا کمی استرس شکست حقیقی در برابر فضای مجازی را کاهش دهد. اما این تنها یک شایعه بود.
اگرچه زمان تبلیغات در 24 ساعت مانده به انتخابات ممنوع می شود اما، شبکه های اجتماعی در همان روز انتخابات هم به راحتی در دسترس بودند و همچنان به فعالیت خود ادامه می دادند. یعنی در حقیقت اگرچه تبلیغات در آن فرصت زمانی ممنوع می شود، اما نمی توان این ممنوعیت را به شبکه های اجتماعی تعمیم داد؛ چرا که فضای اطلاع رسانی در این عرصه بی انتها باز است و معمولا نمی توان فیلتری برای آن قائل شد؛ لذا از حیث تبلیغات طبیعتا این شبکه ها می تواند تاثیرگذاری بسزایی در رقابت های انتخاباتی داشته باشد.
برتری شبکه های مجازی، چرا و چگونه؟
جایگاه و اولویت بندی انواع رسانه ها در هر دوره زمانی متفاوت است. اگر تا چند سال گذشته قدرت رادیو و تلویزیون بر همه ابزارهای اطلاع رسانی برتری داشت، اکنون رسانه هایی تشکیل شده اند که بالاتر از صدا و سیما در این زمینه عمل می کنند و تاثیرگذاری بیشتری هم دارند. شبکه های اجتماعی به مخاطبان خود این فرصت را داده اند که بتوانند در آن کنشگر باشند و نظرات خود را بدون هیچ دستکاری عرضه کنند و حتی به تبادل نظرات خود با سایر مخاطبان بپردازند.
اما از بحث کنشگر بودن مخاطبان که بگذریم نکته مهم دیگری را در زمینه انتخابات می توان طرح کرد و آن هزینه بردار بودن تبلیغات با کمک گرفتن از رسانه های سنتی است. هزینه ای که بارها در خصوص آن هشدار داده شد و بارها از پول کثیف در عرصه رقابت ها یاد شد، اما باز هم این پیشرفت تکنولوژی بود که تا حدودی خیال همه را راحت کرد.
مهمتر از هزینه بردار بودن تبلیغات با استفاده از رسانه‌های رسمی و سنتی مانند رادیو، تلویزیون و جراید، تاثیرگذاری آن است که در برابر شبکه های اجتماعی بسیار کمتر خواهد بود. حال با توجه به اینکه شبکه‌های اجتماعی به صورت آنلاین اخبار و رویدادها را منتشر و در بین مخاطبان پخش می کند، منطقی تر این است که کاندیداهای انتخابات را به ابزارهای پیشرفته سوق دهد.
چرا نقل مکان به شبکه‌های اطلاع رسانی نوین؟
کمااینکه نباید از این اصل هم بگذریم که با رشد اینترنت پرسرعت و مهمتر از آن تلفن همراه هوشمند که در دست درصد زیادی از مردم است، تمایل به استفاده از رسانه‌های سنتی کم شده است. از همین رو نقل مکان به شبکه های مجازی بهترین فرصت برای کاندیداهای انتخابات است.
این روزها کاربران شبکه های اجتماعی بیش از همیشه همراه موج انتخابات شده اند و خبرهای آن را دنبال خواهند کرد. کاندیداها می‌توانند از فضای به وجود آمده در این شبکه‌ها به نحو شایسته و با هزینه بسیار اندک بهره ببرند. البته این به آن معنا نیست که اجتماعات و سخنرانی های انتخاباتی همچون گذشته نقش تبلیغاتی را ایفا نخواهند کرد، اما بازنشر آن در فضای مجازی قطعا موثر تر واقع خواهد شد.
اینستاگرام و تاثیرش در انتخابات ریاست‌جمهوری
در آستانه دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری باز هم شبکه های اجتماعی پررنگ تر از قبل ظاهر می شوند. در همین چند روزه که از آغاز زمان تبلیغات کاندیداها می گذرد، شبکه های اجتماعی که البته این بار به نظر می رسداینستاگرام در صدر آنها باشد، دست بکار شده و به تبلیغ کاندیدای مورد حمایت خود می پردازند.
کاندیداها نیز با پخش مستقیم تصویری برنامه های خود از طریق شبکه های مجازی (اینستاگرام) بر نقش اصلی و تعیین کننده آنها در انتخابات صحه گذاشته اند. تا جایی که این رویه به شدت می تواند تاثیرگذاری تلویزیون را تحت تاثیر جدی قرار دهد و البته هیچ فیلتری هم برای شنیدن سخنان کاندیداها و دیدن تصاویر، شعارها و میزان اجتماع حامیان آنها وجود ندارد.
حال در این میان تنها می ماند رعایت اخلاق. همان شبکه اجتماعی که به کاندیداها و طرفداران آنها فرصت تبلیغ به نفع خود می دهد، راه تخریب را هم برای آنان باز گذاشته است. هرچند دستگاه قضایی اعلام کرده است که در دوره انتخابات فضای مجازی را بیشتر از قبل رصد خواهد کرد، اما باز هم این کاندیداها و حامیان آنها هستند که نباید تکنولوژی را در جهت تخریب بکار بگیرند.