در حالی مسئولان معتقد به سودآوری و مقرون به صرفه بودن کشت زیتون در شمال سیستان و بلوچستان هستند که کارشناسان سرمایه گذاری بر روی این گیاه در منطقه سیستان را کاری بی فایده می دانند.
به گزارش ایرنا کم آبی، شوری خاک و بادهای تند از جمله ویژگی هایی است که به موجب آن تغییر الگوی کشت در منطقه شمال سیستان و بلوچستان را به امری لازم و ضروری تبدیل کرده است. تغییر کشت زراعی به باغداری و پیشنهاد کشت محصولاتی مانند زیتون در این منطقه از جمله مباحثی است که موافقان و مخالفان خود را دارد.
سیستان هم به لحاظ شرایط آب و هوایی و هم از نظر منابع آب وضعیتی متفاوت با مرکز و جنوب سیستان و بلوچستان دارد. تنش های آبی حاصل از انسداد رودخانه هیرمند و خشک شدن تالاب هامون نیز کشاورزی این منطقه را تحت تاثیر قرار داده است به طوری که ریسک هر گونه سرمایه گذاری در کشاورزی منطقه سیستان بسیار زیاد است و به همین دلیل باید همه جوانب آن را سنجید.
انتخاب گونه های مختلف برای کشت در این منطقه یکی از مواردی است که باید براساس کار پژوهشی و کارشناسی شده انجام شود تا در بلند مدت کشاورزان را با ضرر و زیان مواجه نکند.
زیتون یکی از گونه هایی است که از سوی مرکز تحقیقات دانشگاه زابل در چند سال اخیر برای کشت در سیستان توصیه شده است این در حالی است که اعلام نظر کارشناسی دفتر ملی زیتون خلاف این توصیه را نشان می دهد.
رئیس دانشگاه زابل یکی از موافقان کاشت درخت زیتون در منطقه سیستان است که به گفته وی به منظور ترویج این محصول بین کشاورزان سیستانی فقط امسال 10 هزار اصله نهال زیتون رایگان توسط مرکز تحقیقات این دانشگاه توزیع شده است.
از طرفی کاشت این محصول در سیستان مخالفانی دارد که معتقدند مقرون به صرفه بودن کاشت گونه ای درخت فقط به رشد آن مربوط نیست بلکه باید عملکرد محصول در باروری و برداشت محصول مد نظر باشد.
** بهلولی: کاشت زیتون در سیستان را توصیه می کنیم
دکتر موسی بهلولی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به تشریح دلایل و مزایای کشت زیتون در سیستان پرداخت و گفت: در محدوده دانشگاه زابل بیش از 200 هکتار زیر کشت درخت زیتون است که البته این مساحت زیر کشت به صورت یکجا نیست چرا که علاوه بر باغات زیتون در برخی نقاط از این درختان به عنوان بادشکن استفاده شده است.
وی ادامه داد: با توجه به محدودیت های آبی که در محدوده هشت هزار هکتاری دانشگاه وجود دارد علاقه مندیم تا به جای گسترش باغات زیتون در محدوده مجتمع تحقیقاتی دانشگاه این اتفاق در سطح منطقه سیستان بیفتد.
رئیس دانشگاه زابل با بیان اینکه زیتون سیستان در منطقه شرق کشور با کیفیت ترین زیتون است، افزود: یکی از عوامل موثر در کیفیت زیتون شرایط منطقه است که به لحاظ شرایط آب و هوایی منطقه سیستان برای کاشت زیتون شرایط ویژه ای دارد و علاوه بر زیتون اکثر گیاهان دارویی در این منطقه ماده موثره بیشتری دارند.
بهلولی ادامه داد: بر این اساس با توجه به شرایطی که در محیط وجود دارد و در مقایسه با زیتونی که با شرایط مشابه در خراسان جنوبی تولید می شود، زیتون سیستان با کیفیت ترین است.
وی افزود: عامل بعدی در افزایش کیفیت زیتون تولید شده در مرکز تحقیقات دانشگاه استفاده نکردن از کودهای شیمیایی است بنابراین محصول کاملا ارگانیک است.
رئیس دانشگاه زابل تصریح کرد: ما به دلایل مختلفی کاشت زیتون در منطقه سیستان را توصیه می کنیم چرا که هم در برابر کم آبی و هم در برابر شوری آب مقاوم است.
وی با بیان اینکه دو نوع زیتون زرد روغنی و کروناییک امتحان خود را در منطقه سیستان پس داده اند، اظهار داشت: تنه درخت زیتون زرد روغنی بسیار بزرگ و تنومند است که می شود در منطقه سیستان جایگزینی برای درختان شورگز باشد.
دکتر بهلولی افزود: مرسوم است که در این منطقه با استفاده از درختان گز بادشکن هایی ایجاد می کنند اما وقتی برگ آن روی زمین می ریزد، زمین را غیرقابل زراعت می کند.
وی ادامه داد: این در حالی است اگر از درختان زیتون به عنوان بادشکن استفاده شود، علاوه بر مقاومت در برابر باد برگ آن نیز دارای فواید بسیاری است.
رئیس دانشگاه زابل با بیان اینکه از برگ درخت زیتون به عنوان داروی دیابت استفاده می شود، گفت: به دنبال این هستیم تا در منطقه سیستان فرآوری برگ زیتون را نیز راه اندازی کنیم.
وی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از عواملی که موجب سازگاری زیتون با منطقه سیستان می شود شرایط دمایی مورد نیاز برای این گیاه است.
بهلولی تصریح کرد: برای زیتون هم سرمای زیاد آسیب زا است و هم اینکه اگر سرمای حداقلی را نداشته باشد به بار نمی نشیند همانطور که در خوزستان باغات گسترده زیتون ایجاد شد اما چون حداقل دمای مورد نیاز را نداشت به بار ننشسته است.
وی ادامه داد: در منطقه سیستان هم سرمای زیاد و ممتد در طول سال وجود ندارد و هم حداقل دمای مورد نیاز برای کاشت زیتون یعنی 72 ساعت زیر دمای صفر وجود دارد.
** عملکرد زیتون در سیستان قابل قبول نیست
یکی از اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاه زابل اما نظری متفاوت در این زمینه دارد و معتقد است کشت زیتون در منطقه سیستان عقلانی و مقرون به صرفه نیست.
احمد قنبری در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: زیتون گیاه شاخص اقلیم مدیترانه ای است در حالی که اقلیم منطقه سیستان گرم و خشک است.
وی با بیان اینکه اولویت کشت در هر منطقه، کاشت گیاهان متناسب با همان اقلیم است، افزود: نمی گوییم زیتون در سیستان جواب نمی دهد، اما آیا اولویت کشت در این منطقه باید به زیتون داده شود یا انگور؟
این کارشناس در خصوص تنوع انگور در سیستان اظهار داشت: بیش از 10 نوع انگور دیررس و زودرس در این منطقه قابل کشت است و محصول هم می دهد.
وی ادامه داد: این در حالی است که زمینی با بیش از 10 هکتار در دانشگاه زابل با درختان 20 ساله زیتون هیچ ثمری نمی دهند.
قنبری تصریح کرد: از طرفی در مرکز تحقیقات دانشگاه زابل 10 بوته زیتون در شرایط کاملا کنترل شده محصول خوبی می دهد.
وی اظهار داشت: آیا صرف اینک چند درخت زیتون در مرکز تحقیقات و یا جای دیگر محصول داده است ما می توانیم بگوییم زیتون در سیستان یک گیاه موفق است؟
این کارشناس با بیان اینکه در زابل انواع تنش های خشکی، شوری آب و باد وجود دارد، افزود: اگر زیتون در محدوده ای محافظت شده از نظر باد، تأمین آب و شرایط اقلیمی قرار داشته باشد به خوبی جواب می دهد که نمونه آن در نهبندان و زاهدان وجود دارد.
وی تصریح کرد: در سیستان نمی توان در همه زمین ها و باغات کشاورزی این شرایط را برای گیاه زیتون مهیا کرد.
قنبری خاطر نشان کرد: امروزه با پیشرفت علم حتی می توان در قطب شمال موز و یا در منطقه استوا سیب تولید کرد اما با چه قیمت و هزینه ای این کار انجام می شود؟
وی ادامه داد: برای آن که بدانیم کاشت زیتون در سیستان مقرون به صرفه است یا خیر باید کار مطالعاتی دقیق و معتبری انجام شود تا بر اساس آن مشخص شود یک هکتار باغ زیتون چقدر باید محصول دهد تا از نظر اقتصادی به صرفه باشد که متاسفانه تاکنون چنین مطالعه ای در این منطقه انجام نشده است.
این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد: علاوه بر این کشت زیتون باید در محیط طبیعی نه در یک محیط محصور با فراهم بودن همه امکانات و شرایط لازم آزمایش شود تا بتوان با قطعیت درباره به ثمر نشستن و مقرون به صرفه بودن آن نتیجه گیری کرد.
** انگور بهترین گزینه برای کشت باغی سیستان
عضو هیئت علمی دانشگاه زابل اظهار داشت: بین گیاهان باغی برای کشت در سیستان بهترین محصول انگور است که متاسفانه ما نمی توانیم از آن درست استفاده کنیم.
وی خاطر نشان کرد: در اطلاعات استخراج شده از بقایای شهر سوخته اهمیت انگور از نظر گیاه شناسی بسیار زیاد است.
قنبری افزود: این در حالی است که در این اطلاعات اثری از گیاه زیتون دیده نمی شود اما در همان موقع تنوع انگور و گیاهان دارویی در این منطقه موجود بوده است.
وی تصریح کرد: به عقیده بنده عقلانی نیست زیتون که مربوط به اقلیم مدیترانه ای است را جایگزین انگور که مختص به اقلیم اینجاست کنیم.
**سرمایه گذاری روی زیتون در سیستان توصیه نمی شود
کارشناس زیتون سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان به خبرنگار ایرنا گفت: عملکرد زیتون به شرایط خاصی نیاز دارد.
مریم نجمی زاده ادامه داد: چند سال پیش مدیرکل سابق دفتر زیتون در وزارتخانه جهاد کشاورزی بازدید از 11 منطقه کشت زیتون در سیستان و بلوچستان انجام داد.
وی افزود: بعد از این بازدید که از مناطق سیستان، زاهدان، میرجاوه و خاش انجام شد، گزارشی از آب و هوای 10 ساله این مناطق نیز در اختیار وی قرار گرفت تا برآوردی از عملکرد زیتون در سیستان و بلوچستان انجام شود.
این کارشناس خاطر نشان کرد: براساس این برآورد اعلام شد عملکردی را که زیتون در شمال کشور دارد به هیچ وجه در سیستان و بلوچستان نخواهیم داشت و به دلیل عملکرد ضعیف این محصول توصیه شد در این زمینه سرمایه گذاری انجام نشود.
نجمی زاده تصریح کرد: عملکرد این محصول در شمال کشور آنقدر بالاست که در هر دو تا سه باغ یک دستگاه روغن گیری وجود دارد این نشان می دهد صرفه اقتصادی این محصول در آنجا به قدری است که هر کشاورز زیر بار خرید دستگاه روغن کشی رفته است.
وی خاطر نشان کرد: با توجه به شرایط آبی و اقلیمی سیستان بهتر است در این منطقه روی محصولات دیگر سرمایه گذاری شود.
** ضرورت انجام کار مطالعاتی
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان کشت زیتون در سیستان را غیرممکن یا غیر عقلانی نمی داند اما معتقد است برای اظهار نظر قطعی در این زمینه باید کار مطالعاتی دقیقی انجام شود که متاسفانه تاکنون هیچ پژوهشی در این باره موجود نیست.
اردشیر شهرکی به خبرنگار ایرنا گفت: 480 هکتار از باغات استان به کشت زیتون اختصاص دارد که سالانه از آن 280 تن محصول برداشت می شود.
وی ادامه داد: عملکرد این گیاه در باغات استان در هر هکتار به طور متوسط 1100 تا 1200 کیلوگرم در سال است.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان تصریح کرد: ارزش اقتصادی میوه زیتون در روغن گیری و فرآوری آن در انواع کنسرو و زیتون پرورده است.
وی با بیان اینکه از این میزان زیتون کشت شده در استان 15 درصد روغن استحصال می شود، تصریح کرد: از نظر اقلیمی و منابع آب و خاک مناطق مستعدتری نسبت به سیستان و بلوچستان در کشور برای کشت زیتون وجود دارد اما به صرفه بودن کشت این محصول به نوع زیتون برمی گردد و باید ارقامی کشت شود که متناسب با منطقه مورد نظر باشد.
شهرکی خاطر نشان کرد: به اعتقاد ما با روش های جدید، ارقام جدید و با دانش جدید می توان برخی از نقاط سیستان و بلوچستان را حداقل به بخشی از ظرفیت مناطق مستعد کشور رساند.
وی افزود: برای اینکه بخواهیم در سیستان روی این موضوع کار فنی انجام دهیم باید ارقام جدید زیتون را دراین منطقه به شکل پایلوت کشت کنیم.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان اظهار داشت: بعد از انجام کار مطالعاتی اگر شرایط آب و خاک مناسب باشد امکان توسعه این گیاه وجود دارد چرا که علاوه بر میوه از این درخت می توان به عنوان بادشکن و درختی که همیشه سبز است در منطقه سیستان استفاده کرد.
وی درباره عملکرد زیتون در سیستان تصریح کرد: برای سنجش میزان عملکرد زیتون باید دید چه انتظاری از آن وجود دارد.
شهرکی ادامه داد: در مناطقی مانند رودبار به طور معمول از یک هکتار زیتون حداقل 10 تن محصول برداشت می شود اما در سیستان و بلوچستان در مقایسه با دیگر مناطق عملکرد این گیاه کمتر و در هر هکتار حداکثر 1200 کیلوگرم است.
وی با بیان اینکه عملکرد هر محصول را باید در همان منطقه با دیگر محصولات مقایسه کرد، یادآور شد: شاید همین مقدار کم زیتون در شرایط داخلی سیستان و بلوچستان در مقایسه با محصول دیگری در همین منطقه مناسب، مطلوب و قابل رقابت باشد.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان گفت: به طور قطع نسبت به سایر نقاط کشور بازدهی محصول زیتون در این استان کم است اما با کار فنی و علمی می توان برای این محصول صرفه اقتصادی ایجاد کرد.
دانشگاه زابل از ابتدای تاسیس تاکنون نقش بسیار مهمی در زمینه تحقیقات کشاورزی و دامپروری داشته است بطوریکه وارد کردن و پرورش شترمرغ که اینک منجر به توسعه آن در استان شده از جمله دستاوردهای خوب این دانشگاه محسوب می شود.
علاوه بر این دانشگاه زابل در تامین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز استان نقش مهم و اساسی دارد و یکی از مراکز مهم علمی جنوب شرق کشور محسوب می شود، بر همین اساس برخی کارشناسان معتقدند که این دانشگاه همانگونه که در حوزه های مختلف علمی نقش آفرینی کرده در زمینه کشت زیتون یا سایر محصولات مفید برای منطقه نیز تحقیقات و مطالعات بیشتر و عمیق تری انجام دهد تا نتیجه آن عاید مردم سیستان و بلوچستان شود.