کد خبر: ۹۳۱۲۹۸
تاریخ انتشار: ۲۲ دی ۱۳۹۹ - ۰۷:۲۲ 11 January 2021

رضا رادمهر کارشناسی ارشد مدیریت محیط زیست/HSE، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد چابهار، ایران

reza2019radmehr@gmail.com

علی داداشپور آهنگر: کارشناسی ارشد بهداشت حرفه ای، موسسه تربیت مدرس، تهران، ایران

Ali.dadashpour@gmail.com

عظیم کوهستانی: کارشناسی ارشد مدیریت پروژه، دانشگاه APIC، ملبورن، استرالیا.

Azimkouhestani@gmail.com

محمود ذوقی: دکتری تخصصی برنامه ریزی محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

Zoghi87@gmail.com

 

چکیده

مطالعه حاضر با هدف بررسی نقش میانجی ایمنی روانشناختی و احساس تعلق کارکنان در روابط میان اعتماد کارکنان به ایمنی سازمان و رفتارهای مشارکتی-ایمنی کارکنان در شهرک پتروشیمی چابهار انجام شد. این مطالعه از نظر هدف کاربردی و از نظر روش تحقیق در دسته مطالعات توصیفی- همبستگی است. جامعه آماری این مطالعه کارکنان شهرک پتروشیمی چابهار به تعداد 270 مورد بود که با بهره گیری از فرمول کوکران تعداد 159 نفر از کارکنان به عنوان نمونه به روش نمونه گیری تصادفی ساده شرکت نمودند. به منظور گردآروی داده ها از پرسشنامه های استاندارد (با روایی و پایایی تایید شده) بهره گرفته شد. تجزیه و تحلیل داده ها از طریق نرم افزار SMART.PLS صورت گرفت. یافته ها نشان داد که اعتماد کارکنان به ایمنی سازمان از طریق دو متغیر میانجی یعنی ایمنی روانشناختی و احساس تعلق کارکنان، تاثیر بیشتری را بر روی رفتارهای مشارکتی کارکنان دارد. به نوبه خود ایمنی روانشناختی و احساس تعلق نیز تاثیر مثبت معناداری بر روی رفتارهای مشارکتی دارند. در نهایت آن که متغیرهای این پژوهش می توانند به میزان 5/64 و 7/75 درصد از تغییرات رفتارهای مشارکتی را به ترتیب برای رفتار ایمنی فعالانه و رفتار ایمنی جامعه یار تبیین نمایند (R2=0.645 – 0.75.7).

 

1. مقدمه

در حال حاضر بهبود عملکرد ایمنی کارکنان به عنوان یکی از چالش ها و دغدغه های اصلی مدیران در شرکت های تولیدی می باشد. بررسی ها نشان می دهد علی رغم تلاش های جدی که توسط کارشناسان در حوزه ایمنی صنعتی صورت می گیرد اما همچنان نرخ حوادث شغلی بالا است و از سویی دیگر نیز همچنان مهمترین علت بروز حوادث شغلی، رفتارهای ناایمن گزارش می شوند (Yuan et al, 2020). امـروزه ایمنی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به امری مهم تبدیل شده است که تأثیر بسزایی در بهره وری دارد. گـزارش هـای سـازمـان بین المللی کـار گویای آن است که سالانه نزدیک به چهار درصد از تولید ناخالص کشورها صرف هزینه های مشهود و نامشهود نـاشی از بروز حوادث حـرفـه ای و بهداشتی می شود. بنابراین بهبود مداوم در عملکرد ایمنی از اهداف کشورها و سازمان های موفق است (Kao et al, 2019). یکی از اشتباهات استراتژیک در سال‌های اخیر گرایش بالای مدیران و پژوهشگران در صنعت به طراحی های ذاتا ایمن و پیشگیری های خودکار در رابطه با جلوگیری از وقوع حوادث شغلی بوده است هرچند این فاکتورها از جمله فاکتورهای بسیار مهم برای پیشگیری از وقوع حوادث شغلی است؛ اما بررسی ها نشان می دهد مهمترین عامل اصلی و کلیدی همان رفتار های مشارکتی- ایمنی کارکنان می باشد (Bell et al, 2020; Rezeppa et al, 2020). افراد شاغل در محیط های صنعتي به دلیل ماهیت کار، در معرض خطرات و آسیب های جدی قرار دارند و به تناسب رشد روزافزون تکنولوژی، خطرات و آسیب ها نیز به صورت بالقوه ای رو به گسترش هستند. تحقیقات نشان داده است در صورتي که تنظیم اهداف محیط کار با مشارکت کارکنان صورت پذيرد و بازخوردهای رفتاری مناسب هم دريافت شود و از فنون مديريت ايمني استفاده شود، درصد زيادی از حوادث محیط کار (40 تا 70 درصد) کاسته مي شود (Mirza et al, 2019).

 عدم مشارکت کارکنان در ارتباط با رعایت مسائل ایمنی همچنان با موجب بروز حوادث شغلی متعددی می گردد بررسی‌ها و مطالعات تجربی متعددی که در سال‌های اخیر انجام شده است، نشان داده در این مهم شکی وجود ندارد که پیشگیری از وقوع حوادث شغلی دارای یک اصل اساسی به نام رفتارهای مشارکتی و ایمنی در کارکنان است که باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد (Li et al, 2020). مشخص شده است که رفتارهای مشارکتی کارکنان از اصول محوری و کلیدی برای پیشگیری از وقوع حوادث شغلی می باشد با این حال مطالعات تجربی متعددی در این زمینه صورت نگرفته است، مطالعاتی که در این زمینه انجام شده به طور مجزا تنها به برخی از متغیرها اشاره نمودند (Gilchrist et al, 2020)؛ از سوی دیگر مطالعات جدید نیز نشان می‌دهند متغیرهای کلیدی و مهم تری باید مورد بررسی قرار می‌گرفتند. مبتنی بر همین مجموعه‌ای از یافته های متناقض نشان می دهد که باید عوامل زمینه ای موثر بر رفتارهای مشارکتی به طور مجزا در مطالعات مستقیم و مستقل مورد بررسی قرار گیرد. بدون تعیین عوامل زمینه‌ای موثر بر رفتارهای مشارکتی کارکنان نمی‌توان برنامه ها و دستورالعمل های لازم را در این زمینه طرح ریزی و تدوین نمود (You, 2020; Wang et al, 2020).

 دانش ما همچنان در ارتباط با عوامل موثر و بهبود دهنده و رفتارهای ایمنی کارکنان به ویژه با محوریت رفتارهای مشارکتی به طور مبهم باقی مانده است (Probst et al, 2020; Uzuntarla et al,2020)؛ انجام روش های مناسب در این زمینه به طور نمونه بهره گیری از روش های مدلسازی معادلات ساختاری به طور چشمگیری برای دستیابی به یک مدل جامع و تعمیم پذیر کمک کننده می باشد، با بهره گیری از روش های همچون مدل سازی معادلات ساختاری می توان مهمترین متغیرهای کلیدی بر بهبود رفتارهای مشارکتی و ایمنی را مشخص نمود (Janardhana et al, 2020; Mokarami et al, 2019 ). از سوی دیگر بررسی ها نشان می دهد که بسیاری از متغیرها دارای تأثیر مستقیم بر روی متغیر وابسته نیستند. خلاء مطالعاتی از یک سو و از سوی دیگر تاثیر گذاری غیرمستقیم برخی از متغیرها بر روی متغیر، دیگر باعث شده است تا تعیین یک مدل نظریه جامع که بتواند بهبود دهنده رفتارهای مشارکتی و تبیین کننده این رفتارها باشد، بسیار پیچیده و مشکل گردد (Glauberman et al, 2020; Alsubaie et al,2020). مطالعات تجربی اخیر نشان داده است که باید عامل اصلی و کلیدی را در رفتارهای ایمنی کارکنان در حوزه رفتارهای روانشناختی کارکنان ترغیب نمود (Halliday, 2019; İşiaçık,2019) و به عبارتی یک متغیر میانجی و کلیدی مهم که اخیرا کشف شده است رفتارهای روانشناختی افراد می باشد (Lancelot & Courtois, 2019). در این میان یک سوال کلی  دیگری نیز مطرح است و آن اینکه چه عواملی بر روی رفتارهای روانشناختی کارکنان تاثیر گذار خواهد بود (Liu et al, 2020; Janardhana et al,2020 )؛ مجموعه موارد مورد اشاره در بالا نشان می دهد که دستیابی به یک مدل نظری جامع و تعمیم پذیر برای تبیین رفتارهای مشارکتی و ایمنی کارکنان امری بسیار مهم و از سویی بسیار چالش برانگیز است. همچنین مشخص شده است که در این میان باید به رفتارهای روانشناختی کارکنان به عنوان یک حلقه مفقود به طور جدی پرداخت. بر همین اساس سوال کلیدی و اصلی که در این مطالعه مطرح شد این است که عوامل زمینه‌ای موثر و رفتارهای مشارکتی و ایمنی کارکنان با محوریت رفتارهای روانشناختی شامل چه مواردی می باشد؟

در ادامه مقاله در ابتدا به ارائه پیشینه مطالعاتی و چارچوب نظری پژوهش پرداخته شده است و در ادامه مدل مفهومی این مطالعه مبتنی بر چارچوب نظری، ترسیم گردیده است. در بخش بعدی روش تحقیق و همچنین نتایج و یافته های پژوهش ارائه می شود. در پایان نیز با عنایت به یافته های پژوهش نسبت به بحث و مقایسه یافته و همچنین ارائه پیشنهاداتی مبتنی بر این یافته ها اقدام شده است.

1-1. پیشینه و چارچوب نظری

1-1-1. پیشینه مطالعاتی

رودگرنژاد (1398) در مطالعه ای که به بررسی تأثیر استرس شغلی بر رفتارهای ایمنی با نقش تعدیلگر هوش هیجانی در ترمینال اپراتورهای اداره کل بنادر و دریانوردی را پرداخته بودند نشان دادند که استرس شغلی بر رفتار ایمنی ترمینال اپراتورهای اداره کل بنادر و دریانوردی با نقش تعدیلگر هوش هیجانی تأثیر دارد. همایون فر و همکاران (1397) نیز که به بررسی تاثیر اقدامات سیستم مدیریت ایمنی، رهبری اخلاقی و خودکارآمدی بر رفتار‌های ایمنی کارکنان دارای مشاغل سخت و زیان آور در صنایع تولیدی پرداخته بودند در نتایج خود نشان دادند که تاثیر اقدامات سیستم مدیریت ایمنی بر پذیرش و انگیزه ایمنی؛ رهبری اخلاقی بر پذیرش و مشارکت ایمنی؛ خودکارآمدی بر انگیزه و پذیرش ایمنی؛ و انگیزه ایمنی بر پذیرش و مشارکت ایمنی مورد تایید قرار گرفت؛ ولی فرضیات تاثیر اقدامات سیستم مدیریت ایمنی بر مشارکت ایمنی، خودکارآمدی بر مشارکت ایمنی و رهبری اخلاقی بر پذیرش ایمنی، تایید نشدند. به علاوه، نتایج نشان دادند که متغیرهای مدل، 8/68 درصد از تغییرات رفتارهای ایمنی را تبیین کردند.

همچنین در مطالعات خارج از کشور نیز (2020) Liu et al  در پژوهشی که با عنوان رابطه بین اعتماد کارکنان، ایمنی سازمانی و رفتار مشارکتی ایمنی انجام دادند در یافته های خود گزارش کردند اعتماد به تجهیزات ایمنی سازمان می تواند رفتار مشارکت ایمنی را پیش بینی کند. ایمنی روانشناختی و احساس تعلق و همچنین میانجی های چندگانه متشکل از این دو متغیر، می توانند میانجی بین اعتماد به امنیت سازمانی و رفتار مشارکت ایمنی باشند. اعتماد به مؤسسات ایمنی سازمان هیچ تأثیر مستقیم و معناداری بر رفتار مشاركت ایمنی نداشت. همچنین Saedi et al (2020)  که به مطالعه روابط بین جو ایمنی و مشارکت ایمنی در صنعت نفت مبتنی بر رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری پرداخته بودند نشان دادند که جو مثبت ایمنی بر مشارکت کارکنان در ایمنی تاثیر مثبت دارد. همچنين مشخص شد كه دانش و نگرش ايمني رابطه جو ايمني و مشاركت ايمني در زمينه كارخانه هاي پالايشگاه نفت را به طور کامل میانجی می کند. در مطالعه دیگری Paolillo  & Silva (2019) به بررسی اعتماد و مشارکت در ایمنی مبتنی بر مسئله جو ایمنی کارکنان پرداختند که یافته ها نشان داد اعتماد کارکنان به ایمنی سازمان منجر به افزایش مشارکت در ایمنی می شود. هرچه ادراک کارکنان در مورد جو ایمنی بیشتر باشد، مشارکت در ایمنی برای آن ها بالاتر است. Curcuruto  & Griffin (2018) نیز که به مطالعه رفتار شهروندی ایمنی جامعه یار و فعالانه مبتنی بر نقش میانجی تعهد عاطفی و ایمنی روانشناختی در یک صنعت شیمیایی چند ملیتی پرداخته بودند در نتایج خود نشان  دادند اشکال جامعه یار محور رفتار شهروندی ایمنی (مباشرت ایمنی) عمدتاً مربوط به تأثیر ابعاد عاطفی تعلق سازمانی (تعهد عاطفی) بود. از طرف دیگر، اشکال فعالانه محور رفتار شهروندی ایمنی (صدای ایمنی) ارتباط بالاتری با درونی سازی موارد ارتقاء ایمنی (ایمنی روانشناختی) بود.

1-1-2. چارچوب نظری

در این بخش به تفکیک به بررسی روابط میان متغیرهای پژوهش پرداخته شده است و در انتها نیز مبتنی بر روابط تشریح شده، مدل مفهومی این مطالعه ارائه شده است (شکل 1).

اعتماد کارکنان به ایمنی و رفتارهای مشارکتی: اعتماد به ایمنی گرایش به رفتارهای مطلوب در کارکنان می باشد. فواید حاصل از آن باعث می شود که در عمل رفتارهای مشارکتی بالاتری نیز از کارکنان مشاهده شود. شواهد مختلف وجود دارد مبتنی بر مطالعات تجربی که عدم اعتماد کارکنان به ایمنی و عدم همراهی آنان نسبت به دستورالعمل ها و رویه های ایمنی باعث می‌شود که در عمل پیشگیری از وقوع حوادث شغلی بر پایه رفتارهای نا ایمن بسیار پیچیده و مشکل گردد (Alsubaie et al, 2020; İşiaçık, 2019 ). این در حالی است که گرایش خودجوش و مشارکت محورانه کارکنان نسبت به مسائل ایمنی بسیار به پیاده سازی و فرهنگ‌سازی رعایت دستورالعمل های ایمنی توسط کارکنان موثر است. بر همین اساس انتظار می‌رود اعتماد کارکنان نسبت به ایمنی یکی از عوامل مهم و موثر بر بهبود رفتارهای مشارکتی در کارکنان باشد (Halliday, 2019).

اعتماد کارکنان به ایمنی و ایمنی روانشناختی: ایمنی روانشناختی به جنبه های فیزیکی، حمایت از سرپرستان و همکاران و ایمنی از تبعیض در محیط کار مربوط می شود. بر این اساس، محققان استدلال کردند که یک کارمند باید هنگام انجام کار خود، هم به عنوان یک فرد و هم به عنوان یک تیم از نظر روانشناختی در امان باشد (Abror, 2017). از جمله نکات قابل توجه آن است که رفتارها و اعمال افراد مبتنی بر نگرش ها و ویژگی های روانشناختی آنان می باشد به طور نمونه در صورتی کارکنان نسبت به رفتارهای ایمنی دارای نگرش مثبتی باشند در عمل نیز رعایت این رفتارها در سطح بالاتری قابل مشاهده می باشد (Saedi et al, 2020; Paolillo  & Silva, 2019)؛ به عبارت دیگر گرایش ها و نگرش های روانشناختی کارکنان نسبت به تعیین میزان رعایت آنها در ارتباط با رفتارهای مشارکتی و ایمنی بسیار حائز اهمیت است و آنچه که بررسی ها در این زمینه بر روی آن تاکید داشته‌اند این مهم بوده که پیش درآمد آن در واقع اعتماد کارکنان به ایمنی است بر همین اساس می توان بیان داشت اعتماد کارکنان به ایمنی در سازمان یکی از عوامل موثر بر گرایش های روانشناختی مطلوب نسبت به ایمنی می باشد. بر این اساس انتظار می‌رود اعتماد ایمنی در کارکنان بر روان شناختی کارکنان تاثیر مثبتی داشته باشد (Liu et al, 2020).

بررسی نقش میانجی ایمنی روانشناختی و احساس تعلق کارکنان در روابط میان اعتماد کارکنان به ایمنی سازمان و  رفتارهای مشارکتی-ایمنی کارکنان (مورد مطالعه: شهرک پتروشیمی چابهار)

اعتماد کارکنان به ایمنی و احساس تعلق کارکنان: محققان احساس تعلق را به عنوان تجربه مشارکت شخصی در یک سیستم یا محیط تعریف کردند که در آن افراد احساس می کنند جزء لاینفک آن سیستم یا محیط هستند. این مفهوم مستلزم احساس ارزشمند بودن، مورد نیاز بودن یا پذیرش توسط یک گروه، سیستم یا محیط است (Liu et al, 2020). بررسی ها نشان می دهد هر چه کارکنان نسبت به شرکت احساس مطلوب‌تری را داشته باشند در عمل میزان تعهد کاری بالاتری را نیز به نسبت به شرکت دارند (Halliday, 2019) و از سوی دیگر این امر بدیهی است؛ کارکنانی که تعهد بالاتری را نسبت به شرکت دارند اهداف شرکت را به شکل مطلوب تری تعقیب می گردد (İşiaçık, 2019). شایان ذکر است یکی از عوامل موثر در این زمینه اعتماد افراد نسبت به سازمان است به عبارت دیگر می توان بیان داشت اعتماد و پذیرش سازمان توسط کارکنان یکی از شاخص های کلیدی در مدیریت نگرش و مدیریت رفتار کارکنان است. بر همین اساس هر چه میزان اعتماد کارکنان نسبت به ایمنی در سازمان در سطح مطلوب تری قرار بگیرد به همین میزان نیز می‌توان انتظار داشت احساس تعلق بالاتری در کارکنان شکل بگیرد (Lancelot & Courtois, 2019).

ایمنی روانشناختی و رفتارهای مشارکتی ایمنی: بررسی مباحث در حوزه فرهنگ سازی ایمنی نشان می‌دهد بیش از هر چیزی کارشناسان و مسئولان ایمنی باید نسبت به ایمنی روانشناختی کارکنان اهمیت ویژه ای قائل شوند. در صورتی که کارکنان نگرش مثبتی نسبت به رعایت مسائل ایمنی داشته باشند در واقع ایمنی روانشناختی مطلوبتری را نیز از خود نشان می‌دهند؛ این ایمنی روانشناختی خود عامل موثری بر تعریف چگونگی رفتارهای مشارکتی کارکنان است (Gilchrist et al, 2020) رفتارهای ایمنی (همچنین به عنوان رفتارهای جستجوی ایمنی نیز شناخته می شوند) رفتارهای مقابله ای است که برای کاهش اضطراب و ترس در هنگام احساس خطر توسط افراد استفاده می شود (Wang et al, 2020). رفتار ایمنی رفتاری است که با ایمنی همراه است و. ممکن است به این موارد اشاره نماید: ایمنی مبتنی بر رفتار، بهبود ایمنی با نظارت و تغییر رفتار افراد شاغل، رفتارهای ایمنی (اضطراب)، اقدامات تسکین دهنده استرس که توسط افراد مضطرب انجام می شود، فرهنگ ایمنی، نگرش کلی به ایمنی در محیط کار و اقدامات خطرناک، جبران خطر، اصلاح رفتار بسته به سطح ایمنی درک شده (یا خطر) (Saedi et al, 2020).

احساس تعلق کارکنان و رفتارهای مشارکتی- ایمنی: احساس تعلق نسبت به سازمان یکی از موضوعاتی است که باعث می شود اهداف سازمان به شکل ساده و راحت تری پیاده سازی شوند احساس تعلق نسبت به شرکت در واقع یک تعهد کاری نسبت به مجموعه ای است، که در آن نسبت به ارائه خدمات مشغول می باشد.  هر چه فرد احساس تعلق بالاتری را نسبت به مجموعه داشته باشد انتظار می‌رود که در حوزه‌های مختلف نسبت به رعایت ارزش ها و آرمان های شرکت، مشارکت فعال تری را از خود نشان دهد. به طور نمونه بررسی‌ها دلالت بر این دارند که احساس تعلق بالاتر در کارکنان می‌تواند پیش‌بین مناسبی برای رفتارهای مشارکتی ایمنی باشند (İşiaçık, 2019). مطالعات تجربی بر این گزاره تاکید دارند که رفتارهای مشارکتی و ایمنی کارکنان به طور مثبتی متاثر از میزان احساس تعلق و یا همان تعهد سازمانی کارکنان نسبت به شرکت می باشد. کارکنانی که احساس تعلق بالاتری را نسبت به شرکت دارند تمایل دارند در زمینه های متعدد ارزش‌ها و آرمان‌های شرکت به شکل مناسبی محقق گردد. بدیهی است که رعایت مسائل ایمنی و زیست محیطی از جمله موضوعاتی است که شرکت‌ها نسبت به پیاده سازی و رعایت آن تاکید دارند؛ بر همین اساس انتظار می‌رود احساس تعلق به نوبه خود اثر مثبتی بر میزان مشارکت های رفتاری و ایمنی داشته باشد (Liu et al, 2020).

بر همین اساس مدل مفهومی این مطالعه مطابق با شکل 1 نمایش داده شده است که مبتنی بر 7  فرضیه می باشد که بر روی مدل مفهومی با علامت اختصاری Hi علامت گذاری شده است.

بررسی نقش میانجی ایمنی روانشناختی و احساس تعلق کارکنان در روابط میان اعتماد کارکنان به ایمنی سازمان و  رفتارهای مشارکتی-ایمنی کارکنان (مورد مطالعه: شهرک پتروشیمی چابهار)

  1. روش تحقيق

این مطالعه از نظر هدف کاربردی و از نظر روش و ماهیت تحقیق از نوع توصیفی – پیمایشی  (با عنایت به توزیع پرسشنامه ها) بوده است. به طوری که در آن از طریق توزیع پرسشنامه ها کارکنان شهرک پتروشیمی چابهار نسبت به سنجش هر یک از متغیرها پرداخته و در نهایت مدل پژوهش مبتنی بر داده های گردآوری شده، مورد آزمون قرار گرفته است. جامعه آماری این مطالعه را کارکنان شهرک پتروشیمی چابهار به تعداد 270 مورد تشکیل داد که با بهره گیری از فرمول کوکران تعداد 159 مورد از کارگران این شهرک به عنوان نمونه به روش نمونه گیری تصادفی ساده شرکت نمودند. به منظور گردآروی داده ها از پرسشنامه های استاندارد (با روایی و پایایی تایید شده) بهره گرفته شد. در پژوهش حاضر توسط پرسشنامه های مطالعات (Giovanis & Tsoukatos, 2017; Egblopeali & Aimin, 2011) به صورت میدانی در بین کارکنان شهرک پتروشیمی چابهار گردآوری گردید و همچنین با عنایت به آن که ابزار پژوهش به صورت ترجمه شده (از زبان لاتین به فارسی) بود، در این مطالعه نیز به منظور تعیین روایی نسبت به دریافت نظرات متخصصین امر و اساتید دانشگاه در رشته مدیریت اقدام گردید و در تعیین پایایی ابزار نیز از ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی بهره گرفته شد.

روایی همگرا: در این مطالعه به منظور تعیین روایی از روایی همگرا نیز بهره گرفته شد، که یکی از معیارهای مهم در تعیین برازش مدل های اندازه گیری می باشد و در آن به بررسی همبستگی هر سازه با سوالات (شاخص ها) خود پرداخته می شود. مقدار مناسب برای AVE را 5/0 به بالا معرفی کرده اند.(AEV>0.5). پایایی: به منظور تعیین پایایی ابزار نسبت به محاسبه ضریب آلفای کرونباخ اقدام می‌گردد. منظور از اعتبار یا پایایی پرسش نامه این است که اگر صفت‌های مورد سنجش با همان وسیله و تحت شرایط مشابه و در زمان های مختلف مجدداً اندازه گیری شوند، نتایج تقریباً یکسان حاصل شود. ضریب آلفای کرونباخ، برای سنجش میزان تک بعدی بودن نگرش ها، عقاید و ... بکار می‌رود. نتایج روایی همگرا، آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی در جدول 1 ارائه شده است:

بررسی نقش میانجی ایمنی روانشناختی و احساس تعلق کارکنان در روابط میان اعتماد کارکنان به ایمنی سازمان و  رفتارهای مشارکتی-ایمنی کارکنان (مورد مطالعه: شهرک پتروشیمی چابهار)

در این پژوهش تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح توصیفی و استنباطی مورد بررسی قرار گرفت. در تحلیل توصیفی نسبت به بررسی شاخص های مرکزی و شاخص های پراکندگی اقدام گردید. در بخش تحلیل استنباطی نیز از ازمون همبستگی اسپیرمن (با عنایت به غیر نرمال بودن توزیع داده ها) و مدل سازی معادلات ساختاری با بهره گیری از نرم افزار  SMART.PLS2 بهره گرفته شد.

 

  1. يافته ها

در جدول 2  نتایج حاصل از تحلیل توصیفی برای متغیرهای این پژوهش نمایش داده شده است.

بررسی نقش میانجی ایمنی روانشناختی و احساس تعلق کارکنان در روابط میان اعتماد کارکنان به ایمنی سازمان و  رفتارهای مشارکتی-ایمنی کارکنان (مورد مطالعه: شهرک پتروشیمی چابهار)

نتایج تحلیل توصیفی موید مناسب بودن وضعیت اعتماد کارکنان به ایمنی سازمان، ایمنی روانشناختی، احساس تعلق کارکنان، رفتار ایمنی فعالانه (رفتار مشارکتی) و رفتار ایمنی فعالانه (رفتار ایمنی جامعه یار) در شهرک پتروشیمی می باشد. به طوری که مطابق با نتایج بدست آمده در تمامی متغیرها مقدار بزرگتر از متوسط (عدد 3) مشاهده شده است (با توجه به بهره گیری از طیف لیکرت در این پژوهش مقدار عددی 3 به عنوان مقدار معیار یا متوسط در بازه عددی 1 الی 5  در نظر گرفته شده است). بررسی دو شاخص مرکزی دیگر (میانه و مد داده ها) مقدار بدست آمده برای میانگین داده ها را مورد تایید قرار می دهد.  در نهایت آن که انحراف معیار داده ها نیز در بازه عددی مشاهده شده برای مقادیر کمینه و بیشینه موید پایین بودن میزان پراکندگی داده ها می باشد. به طوری که انحراف معیار در رنج عددی کمینه و بیشینه مقدار پایینی را به خود اختصاص داده است. نتایج ضریب همبستگی میان متغیرهای مدل، در جدول 3 گزارش شده است.

بررسی نقش میانجی ایمنی روانشناختی و احساس تعلق کارکنان در روابط میان اعتماد کارکنان به ایمنی سازمان و  رفتارهای مشارکتی-ایمنی کارکنان (مورد مطالعه: شهرک پتروشیمی چابهار)

با توجه به مقدار سطح معنی داری آزمون مشخص می گردد که میان متغیرهای مدل رابطه معناداری قابل مشاهده است(P<0.01). به طوری که نتایج بدست آمده نشان می دهد در صورت بالا بودن نمرات در اعتماد کارکنان به ایمنی سازمان، ایمنی روانشناختی، احساس تعلق کارکنان به نوبه خود نمرات در متغیرهای رفتار ایمنی فعالانه (رفتار مشارکتی) و رفتار ایمنی فعالانه (رفتار ایمنی جامعه یار) در سطح بالاتری قرار می گیرند به عبارت دیگری روابط مثبت و معناداری مشاهده می شود.

در ادامه از مدل سازی معادلا ساختاری به منظور پاسخ به فرضیات پژوهش بهره گرفته شد.  بر این اساس در ابتدا به بررسی بارهای عاملی و در ادامه نسبت به بررسی مدل ساختاری پژوهش اقدام گردید.  بارهای عاملی از طریق محاسبه مقدار همبستگی شاخص های یک سازه با آن سازه محاسبه می شود که اگر این مقدار برابر و یا بیشتر از مقدار 4/0 شود، موید این مطلب است واریانس بین سازه و شاخص های آن از واریانس خطای اندازه گیری آن سازه بیشتر بوده و پایایی در مورد آن مدل اندازه گیری قابل قبول می باشد.  در مدل سازی معادلات ساختاری به بررسی دو شاخص "اعداد معناداری t  " و "R2" پرداخته می شود. در صورتی که مقدار ضرایب معناداری t از 1.96،  2.58 . 3.27 بیشتر باشد، نشان از صحت رابطه بین سازه ها و در نتیجه تایید فرضیه های پژوهش، به ترتیب در سطح اطمینان، 95%، 99% و 99.9% دارد. نتایج بارهای عاملی و اعداد معناداری در جدول 4 ارائه شده است:

بررسی نقش میانجی ایمنی روانشناختی و احساس تعلق کارکنان در روابط میان اعتماد کارکنان به ایمنی سازمان و  رفتارهای مشارکتی-ایمنی کارکنان (مورد مطالعه: شهرک پتروشیمی چابهار)

با توجه به نتایج درج شده در جدول 4 می توان بیان داشت که در تمامی موارد مقدار ضرایب بارهای عاملی بزرگتر از مقدار 4/0 بوده و این مهم نشان دهنده برازش مناسب مدل های اندازه گیری می باشد. همچنین ضرایب معناداری نیز با مقدار بالاتر از 96/1 معنادار بودن ضرایب بارهای عاملی را مورد تایید قرار داده اند.  یافته ها موید آن است که تمامی سازه های این پژوهش از مدل های اندازه گیری با برازش مطلوبی برخوردار بوده اند. بر همین اساس در ادامه به بررسی مدل ساختاری پرداخته شد که در آن ضرایب تعیین و همچنین ضرایب مسیر ارائه شده است (شکل 2).

بررسی نقش میانجی ایمنی روانشناختی و احساس تعلق کارکنان در روابط میان اعتماد کارکنان به ایمنی سازمان و  رفتارهای مشارکتی-ایمنی کارکنان (مورد مطالعه: شهرک پتروشیمی چابهار)مطابق با شکل 2، ضرایب مسیر میان مسیرهای اصلی در پژوهش حاضر مطابق با مدل مفهومی پژوهش ترسیم شده است. یافته ها نشان می دهد که در تمامی مسیرهای موجود مقدار ضریب رگرسیون بالاتر از 4/0 گزارش شده است که نشان دهنده مناسب بودن تاثیرپذیری متغیرها بوده است. همچنین بررسی مقدار اعداد معناداری نشان می دهد که در تمامی مسیرها، ضرایب رگرسیون از نظر آماری معنادار گزارش شده اند (t>1.96). این مهم موید آن است که فرضیات پژوهش از نظر آماری مورد تایید قرار گرفته اند. علاوه بر این ضرایب تعیین نیز در داخل متغیرهایی که متاثر از متغیرهای دیگر بوده اند، ارائه شده است. در این میان مطابق با شکل 2 می توان بیان داشت مجموعه عواملی که در این مدل بر روی رفتار ایمنی فعالانه و رفتار ایمنی جامعه یار تاثیرگذار بودند، می توانند به میزان 5/64 و 7/75 درصد از تغییرات رفتارهای مشارکتی را تبیین نمایند (R2=0.645 – 0.75.7). ضریب تعیین در واقع نشان دهنده تاثیرات مشترک و مجموع بر روی مدیریت دانش  است.  با عنایت به مقدار ضریب تعیین که بالاتر از 33/0 می باشد، برازش مدل ارائه شده در این مطالعه مورد تایید قرار می گیرد. بر همین اساس می توان بیان داشت که به طور کلی نتایج نشان می دهد که در تمامی های مسیرهای مدل تئوریک این پژوهش، مقدار ضریب معناداری بالا تر از 96/1 مشاهده شده است که موید معنادار بودن تاثیر ضرایب رگرسیون می باشد.

شایان ذکر است که نقش میانجی متغیرها نیز از طریق آزمون سوبل مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمون سوبل نیز نشان داد که مقدار عددی Z برای متغیرهای میانجی بالاتر از مقدار معیار یعنی 96/1 می باشد. این مهم نشان دهنده معنادار و مهم بودن نقش میانجی متغیرها در مدل نظری می باشد. بر این اساس نقش میانجی متغیرها نیز مورد تایید قرار گرفته شد.

 

  1. بحث و نتيجه‌گيري

نتایج مدل سازی معادلات ساختاری تایید نمود که اعتماد کارکنان به ایمنی بر رفتارهای مشارکتی- ایمنی تاثیر مثبت و معناداری دارد. یافته های بدست آمده در این بخش با نتایج گزارش شده در مطالعات (You et al, 2020; Alsubaie et al, 2020; İşiaçık, 2019; Halliday, 2019  ) از همسویی و سازگاری برخوردار می باشد. در تبیین این یافته ها می توان عنوان داشت اعتماد به ایمنی گرایش به رفتارهای مطلوب در کارکنان می باشد. فواید حاصل از آن باعث می شود که در عمل رفتارهای مشارکتی بالاتری نیز از کارکنان مشاهده شود. شواهد مختلف وجود دارد مبتنی بر مطالعات تجربی که عدم اعتماد کارکنان به ایمنی و عدم همراهی آنان نسبت به دستورالعمل ها و رویه های ایمنی باعث می‌شود که در عمل پیشگیری از وقوع حوادث شغلی بر پایه رفتارهای نا ایمن بسیار پیچیده و مشکل گردد. محققان گرایش خودجوش و مشارکت محورانه کارکنان نسبت به مسائل ایمنی بسیار به پیاده سازی و فرهنگ‌سازی رعایت دستورالعمل های ایمنی توسط کارکنان موثر است. بر همین اساس انتظار می‌رود اعتماد کارکنان نسبت به ایمنی یکی از عوامل مهم و موثر بر بهبود رفتارهای مشارکتی در کارکنان باشد. از سویی دیگر نیز یافته های این مطالعه تایید نمود که اعتماد کارکنان به ایمنی بر ایمنی روانشناختی دارای تاثیر مثبت و معناداری می باشد. در این بخش نیز یافته های بدست آمده از مطالعه حاضر با نتایج گزارش شده در مطالعات (Saedi et al, 2020; Paolillo  & Silva, 2019) از سازگاری برخوردار می باشد. درتبیین این بخش می توان عنوان داشت که رفتارها و اعمال افراد مبتنی بر نگرش ها و ویژگی های روانشناختی آنان می باشد به طور نمونه در صورتی کارکنان نسبت به رفتارهای ایمنی دارای نگرش مثبتی باشند در عمل نیز رعایت این رفتارها در سطح بالاتری قابل مشاهده می باشد. به عبارت دیگر گرایش ها و نگرش های روانشناختی کارکنان نسبت به تعیین میزان رعایت آنها در ارتباط با رفتارهای مشارکتی و ایمنی بسیار حائز اهمیت است و آنچه که بررسی ها در این زمینه بر روی آن تاکید داشته‌اند این مهم بوده که پیش درآمد آن در واقع اعتماد کارکنان به ایمنی است بر همین اساس می توان بیان داشت اعتماد کارکنان به ایمنی در سازمان یکی از عوامل موثر بر گرایش های روانشناختی مطلوب نسبت به ایمنی می باشد. بر این اساس انتظار می‌رود اعتماد ایمنی در کارکنان بر تیمی روان شناختی کارکنان تاثیر مثبتی داشته باشد.

همچنین یافته های مطالعه حاضر از این گزاره حمایت نمود که اعتماد کارکنان به ایمنی بر احساس تعلق کارکنان دارای تاثیر مثبت می باشد. در این بخش نیز از جمله مطالعاتی که دارای یافته های همسویی با مطالعه حاضر بوده اند می توان به مطالعات (İşiaçık, 2019; Lancelot & Courtois, 2019) اشاره داشت. در تبیین این یافته می توان به دیدگاه Lancelot & Courtois (2019) اشاره کرد؛ یکی از عوامل موثر در این زمینه اعتماد افراد نسبت به سازمان است به عبارت دیگر می توان بیان داشت اعتماد و پذیرش سازمان توسط کارکنان یکی از شاخص های کلیدی در مدیریت نگرش و مدیریت رفتار کارکنان است. بر همین اساس هر چه میزان اعتماد کارکنان نسبت به ایمنی در سازمان در سطح مطلوب تری قرار بگیرد به همین میزان نیز می‌توان انتظار داشت احساس تعلق بالاتری در کارکنان شکل بگیرد.

از سویی دیگر یافته های این مطالعه نشان داد که ایمنی روانشناختی بر رفتارهای مشارکتی – ایمنی نیز دارای تاثیر مثبت معناداری است. یافته های همسو با یافته های مطالعه حاضر در مطالعات (Gilchrist et al, 2020; Wang et al, 2020; Saedi et al, 2020  ) گزارش شده است. در تبیین این یافته  می توان اشاره داشت که رفتار ایمنی رفتاری است که با ایمنی همراه است و. ممکن است به این موارد اشاره نماید: ایمنی مبتنی بر رفتار، بهبود ایمنی با نظارت و تغییر رفتار افراد شاغل، رفتارهای ایمنی (اضطراب)، اقدامات تسکین دهنده استرس که توسط افراد مضطرب انجام می شود، فرهنگ ایمنی، نگرش کلی به ایمنی در محیط کار و اقدامات خطرناک، جبران خطر، اصلاح رفتار بسته به سطح ایمنی درک شده (یا خطر). در نهایت نتایج مدل سازی معادلات ساختاری نشان داد که احساس تعلق کارکنان بر رفتارهای مشارکتی- ایمنی دارای ضریب رگرسیون مثبتی می باشد. از جمله مطالعات همسو در این بخش می توان به مطالعات ( İşiaçık, 2019; Liu et al. 2020) اشاره داشت. در تبیین این بخش می توان اظهار کرد که  رفتارهای مشارکتی و ایمنی کارکنان به طور مثبتی متاثر از میزان احساس تعلق و یا همان تعهد سازمانی کارکنان نسبت به شرکت می باشد. کارکنانی که احساس تعلق بالاتری را نسبت به شرکت دارند تمایل دارند در زمینه های متعدد ارزش‌ها و آرمان‌های شرکت به شکل مناسبی محقق گردد. بدیهی است که رعایت مسائل ایمنی و زیست محیطی از جمله موضوعاتی است که شرکت‌ها نسبت به پیاده سازی و رعایت آن تاکید دارند؛ بر همین اساس انتظار می‌رود احساس تعلق به نوبه خود اثر مثبتی بر میزان مشارکت های رفتاری و ایمنی داشته باشد.

 

منابع

همایون فر، مهدی؛ فدایی اشکیکی، مهدی؛ صداقت، روزبه. (1397). تاثیر اقدامات سیستم مدیریت ایمنی، رهبری اخلاقی و خودکارآمدی بر رفتار‌های ایمنی کارکنان دارای مشاغل سخت و زیان آور در صنایع تولیدی استان گیلان. مجله ارگونومی.۶ (۱) :۶۵-۷۴.

رودگرنژاد، فروغ. (1398). تأثیراسترس شغلی بر رفتار ایمنی با نقش تعدیلگر هوش هیجانی در ترمینال اپراتورهای اداره کل بنادر و دریانوردی استان گیلان، فصلنامه علمی آموزش علوم دریایی، 6(3): 119-134.

Abror, A. (2017). The Relationship Between Psychological Safety, Self-efficacy and Organisational Performance: A Case in Indonesian Companies (Doctoral dissertation, University of Hull).

Ahn, K. Y. (2014). The relationship between perceived safety climate and safety participation, and the mediating effect of safety motivation in small business employee. Journal of the Korea Safety Management and Science16(2), 91-99.

Alsubaie, A. S. R. (2020). Exploring health-risk behaviors related to road safety and car drifting among adolescents in Saudi Arabia: the co-occurrence of multiple risk behaviors. International Journal of Adolescent Medicine and Health1(ahead-of-print).

Bell, S. K., Folcarelli, P., Fossa, A., Gerard, M., Harper, M., Leveille, S., ... & Bourgeois, F. (2020). Tackling ambulatory safety risks through patient engagement: what 10,000 patients and families say about safety-related knowledge, behaviors, and attitudes after reading visit notes. Journal of patient safety.

Curcuruto, M., & Griffin, M. A. (2018). Prosocial and proactive “safety citizenship behaviour”(SCB): The mediating role of affective commitment and psychological ownership. Safety science104, 29-38.

Gilchrist, J. D., Morris, K. L., Dwyer, L. A., & Conroy, D. E. (2020). Patterns of sun safety behaviors in parents: Associations with physical activity, sedentary behavior, and access to neighborhood physical activity resources. Preventive Medicine132, 105976.

Glauberman, G. (2020). Scoping review of fire safety behaviors among high‐rise occupants: Implications for public health nursing. Public health nursing37(3), 371-379.

Halliday, C. S. (2019). Toward a Better Understanding of the Roles of Social Exchanges and Psychological Safety on Followers' Change-Oriented Behaviors.

İşiaçık, S. (2019). The impact of perceived corporate social responsibility and workplace spirituality on innovative work behaviors: the role of psychological safety perception.

Janardhana, S. (2020). Perceived psychological safety and behaviors that promote learning from errors of working students: the mediating role of error orientation. Public health nursing37(4), 401-442.

Kao, K. Y., Thomas, C. L., Spitzmueller, C., & Huang, Y. H. (2019). Being Present in Enhancing Safety: Examining the Effects of Workplace Mindfulness, Safety Behaviors, and Safety Climate on Safety Outcomes. Journal of Business and Psychology, 1-15.

Lancelot, C., & Courtois, R. (2019). Examining relationships between sexual risk–safety behaviors and physical self-concept by gender: A cluster analytical approach. Emerging Adulthood7(1), 31-44.

Li, S., Wu, X., Wang, X., & Hu, S. (2020). Relationship between Social Capital, Safety Competency, and Safety Behaviors of Construction Workers. Journal of Construction Engineering and Management146(6), 04020059.

Liu, Q., Xu, N., Jiang, H., Wang, S., Wang, W., & Wang, J. (2020). Psychological Driving Mechanism of Safety Citizenship Behaviors of Construction Workers: Application of the Theory of Planned Behavior and Norm Activation Model. Journal of Construction Engineering and Management146(4), 04020027.

Liu, S. X., Zhou, Y., Cheng, Y., & Zhu, Y. Q. (2020). Multiple mediating effects in the relationship between employees’ trust in organizational safety and safety participation behavior. Safety science125, 104611.

Mirza, M. Z., Isha, A. S. N., Memon, M. A., Azeem, S., & Zahid, M. (2019). Psychosocial safety climate, safety compliance and safety participation: The mediating role of psychological distress. Journal Of Management & Organization, 1-16.

Mokarami, H., Alizadeh, S. S., Pordanjani, T. R., & Varmazyar, S. (2019). The relationship between organizational safety culture and unsafe behaviors, and accidents among public transport bus drivers using structural equation modeling. Transportation research part F: traffic psychology and behaviour65, 46-55.

Paolillo, A., & Silva, S. A. (2019). Trust and safety participation: co-workers’ safety climate matters. International Journal of Occupational Safety and Ergonomics26(1), 101-111.

Probst, T. M., Petitta, L., & Barbaranelli, C. (2020). Multilevel Job Demands and Resources: Cross-Level Effects of Competing Organizational Facet-Specific Climates on Risky Safety Behaviors. International Journal of Environmental Research and Public Health17(10), 3496.

Rezeppa, T., Okuno, H., Qasmieh, N., Racz, S. J., De Los Reyes, A., & Borelli, J. L. (2020). Unfamiliar Untrained Observers' Ratings of Adolescent Safety Behaviors within Social Interactions with Unfamiliar Peer Confederates. Behavior Therapy.

Saedi, A. M., Majid, A. A., & Isa, Z. (2020). Relationships between safety climate and safety participation in the petroleum industry: A structural equation modeling approach. Safety science121, 240-248.

Uzuntarla, F., Kucukali, S., & Uzuntarla, Y. (2020). An analysis on the relationship between safety awareness and safety behaviors of healthcare professionals, Ankara/Turkey. Journal of occupational health62(1), e12129.

Wang, Q., Liu, S., Zhou, Q., & Zhang, J. (2020). Effects of organizational safety on employees’ proactivity safety behaviors and occupational health and safety management systems in Chinese high-risk small-scale enterprises. International Journal of Occupational Safety and Ergonomics26(1), 101-111.

You, M. (2020). Safety Behaviors to reduce risk of using chemical household products: An application of the risk perception attitude framework. International journal of environmental research and public health17(5), 1528.

Yuan, X., Xu, Y., & Li, Y. (2020). Resource depletion perspective on the link between abusive supervision and safety behaviors. Journal of Business Ethics162(1), 213-228.

 

اشتراک گذاری
نظرات بینندگان
غیر قابل انتشار: ۰
در انتظار بررسی: ۰
انتشار یافته: ۱
یک دوست
|
Iran, Islamic Republic of
|
۰۸:۵۰ - ۱۳۹۹/۱۰/۲۲
درود بر رضا رادمهر عزیز و موفق و چهره‌ی ایمنی سیستان و بلوچستان
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار