در جلسه بنیاد قم‌پژوهی مطرح شد؛
انتقاد نسبت به مطلوب نبودن زیرساخت‌های زائرپذیری و بی‌توجهی نسبت به آثار تاریخی قم از موضوعاتی بود که در جلسه بنیاد قم‌پژوهی مطرح شد.
به گزارش تابناک قم، برگزاری کنگره تاریخ معماری و شهرسازی قم در سی‌ام دی‌ماه سال جاری بهانه‌ای شد تا اعضای بنیاد قم‌پژوهی سه‌شنبه شب دور هم جمع شده و از وضعیت شهرسازی و معماری تا مشکلات فرهنگی و اجتماعی در قم صحبت کنند.
سیده شبنم فاطمی، دبیر علمی این کنگره در این جلسه به سابقه برگزاری آن در سطح ملی از سال ۷۲ اشاره کرد و گفت: آخرین دوره این کنگره در سال ۸۵ برگزار شد که سومین کنگره بود.
وی ادامه داد: چهارمین کنگره قرار است ابتدا به صورت استانی با رویکرد کاوش تاریخ معماری استان‌ها برگزار شود. بعد از اینکه مقالات دیده شد ماحصل کنگره به کنگره چهارم می‌رسد که اوایل اردیبهشت ماه سال آتی برگزار خواهد شد.
ضعف منابع تاریخی درباره معماری و شهرسازی در قم
دبیر علمی کنگره تاریخ معماری و شهرسازی قم با اشاره به ضعف منابع تاریخی درباره معماری و شهرسازی در قم، اظهار داشت: تاریخ پرباری از قم در اذهان عمومی هست که به صورت شفاهی مطرح می‌شود اما جایی ثبت نشده است.
وی افزود: اولین هدف این کنگره جمع‌آوری تاریخ قم و هدف دوم رسیدن به موضوعات پژوهشی در تاریخ قم است که می‌تواند موضوع پایان نامه‌های دکتری شود.
فاطمی با اشاره به اینکه آشنایی با زمینه‌های مستند نگاری و چاپ تاریخ قم و آشنایی نسل جوان با تاریخ قم از دیگر اهداف این کنگره است، ابراز داشت: هدف نهایی ما هم رسیدن به راهکارهای عملی و الگوشناسی از این تاریخ است.
به گفته وی، محورهایی که برای این کنگره مدون شده حوزه‌های زیادی را از حوزه‌های تمدنی فرادست تا مسائل جزئی‌تر مانند نقش سازه را در بر می‌گیرد.
دبیر علمی کنگره تاریخ معماری و شهرسازی استان قم ادامه داد: ماحصل این کنگره یک کتاب می‌شود و اینکه این کنگره چه ارزش محتوایی داشته باشد به مشارکت ما در این زمینه باز می‌گردد.
حوزه‌های فرهنگی طبیعی شهرها و روستاهای تاریخی، منظر فرهنگی شهر تاریخی، سازه در تاریخ معماری و شهرسازی، باستان شناسی معماری و شهرسازی، میراث آب و کشاورزی، میراث فرهنگی ناملموس و .... از جمله محورهای این کنگره هستند که وی به آن‌ها اشاره کرد.
آثاری که مهجور مانده‌اند
مصطفی سعادت طلب، رئیس کمیسیون امور زیربنایی شورای اسلامی شهر قم و یکی از اعضای هیئت علمی کنگره هم در این جلسه با اشاره به بی‌خبری نخبگان و متولیان از ردپاهای تاریخی در شهر قم، گفت: مشاوری که قرار بود آثار تاریخی شهر قم را شناسایی کند، حدود ۴۰۰ اثر را شناسایی کرد. بعد که گشت و گذاری انجام دادیم متوجه شدیم آثار بسیار دیگری بوده که به حساب نیامده است.
وی با اشاره به اینکه کارهای انجام نداده در این زمینه زیاد داریم، اظهار داشت: نکته مهم این است که مباحث فرهنگی و اجتماعی باید در کنار مسائل کالبدی دیده شود.
این عضو شورای شهر قم در پاسخ به سئوال یکی از حاضران جلسه در تعریف معماری اسلامی، گفت: اگر بتوانیم تعریف یک مسلمان و یک شیعه را داشته باشیم تعریف معماری اسلامی را داریم.
وی افزود: شیخ بهایی می‌گفت دو چیز را نگذارید دشمن از شما بگیرد. یکی فرهنگ شما و یکی هنر شما. الآن معماری قم از هنر بیرون آمده و یک سری ساخت‌وساز سودجویانه شده در نتیجه دیگر خلاقانه و ماندگار نیست.
وی ادامه داد: معماری و شهرسازی امروز بر اساس نیاز اقلیم عدالت حق همسایگی و ... نیست بلکه بر اساس منافع شخصی است.
حفاظت از بافت تاریخی قم
عمار کاوسی، معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم هم با اشاره به اینکه هدف این کنگره شناخت و معرفی ارزش‌های تاریخی و فرهنگی و معماری در شهرها هست که در بم ارائه خواهد شد، گفت: مقصود اصلی از برگزاری این کنگره‌ها حفاظت از ارزش‌های تاریخی و فرهنگی معماری شهرهای ایران است.
وی با اشاره به اینکه در دهه اخیر شاهد تخریب روز افزون بافت‌ها و معماری ارزشمند در شهرها هستیم، ابراز داشت: باید در راستای فرهنگ‌سازی در حفاظت از ارزش‌های معماری قدم برداریم.
وی ادامه داد: در بافت پیرامون حرم بررسی‌هایی انجام داده و آثاری را نشانه‌گذاری کرده بودیم که امروز که مراجعه می‌کنیم، دیگر آن آثار تخریب شده است.
در قم نسبت به آثار تاریخی نگاه مطلوبی نشده است
سید حسین قریشی، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور قم هم در این جلسه به تاریخ هفت هزار ساله قم اشاره کرد و گفت: قم تعداد آثار بسیار زیادی دارد اما از لحاظ مطالعه و کتاب‌هایی که در این زمینه در اختیار داریم بسیار ضعیف هستیم.
وی با اشاره به اینکه در قم نسبت به آثار تاریخی نگاه مطلوبی نشده ادامه داد: برخی اماکن تاریخی محل نگهداری حیوانات شده و برخی دیگر یا ویران شده یا در معرض ویرانی است.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه شهرهای کوچک‌تر و کم‌اهمیت‌تر از قم بیشتر در این موضوعات کار کرده‌اند، گفت: قم غنی‌ترین تپه‌های باستانی را دارد اما ضعیف‌ترین کارها را برای معرفی و حمایت از کاوش در این تپه‌ها انجام دادیم.
سید مجید فارغیان قمی، یکی دیگر از اعضای هیئت علمی کنگره هم با اشاره به اینکه قم از لحاظ مستندنگاری و مکتوب کردن کارها بسیار ضعیف است، خاطرنشان کرد: ما نسبت به شهرهای کوچک اطرافمان در بسیاری از کارها در زمینه آثار تاریخی بسیار عقب هستیم.
وی ادامه داد: در این حوزه باید کار جهادی انجام دهیم چرا که بسیار در این عرصه عقب هستیم و راه‌های نرفته زیادی داریم.
دفاع از احداث بلوار پیامبر اعظم(ص)
حسین سروش، از طراحان و معماران قم هم در این جلسه با اشاره به جایگاه حرم حضرت معصومه در شکل‌گیری معماری و تحول تاریخی معماری شهر قم اظهار داشت: در گذشته قم به محله لب چال منتهی می‌شده اما بعد از آمدن حضرت معصومه(س) و دفن شدن ایشان در باغ بابلان قم اطراف حرم مطهر توسعه پیدا می‌کند و حتی آن طرف رودخانه را به نام قم نو می‌شناسند.
وی افزود: حرم حضرت معصومه(س) کانون بی‌نظیر جذب جمعیت و زائر به شهر قم است وتأثیر این کانون به معماری و شهرسازی شهر قم چیزی است که باید در نظر گرفته شود.
این کارشناس معماری با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر با توجه به رشد جمعیت یک سری جراحی اطراف حرم داشتیم که ضروری بوده، اظهار داشت: وجود خیابان پیامبر اعظم(ص) یک الزام بود و پدیده‌ای بود که باید انجام می‌گرفت.
ماجرای احداث خیابان آذر
وی خیابان‌های ارم و باجک و آذر را پایه‌های شکل‌گیری شهرسازی قم دانست و ابراز داشت: خیابان آذر بر اساس یک دستور حکومتی رضاشاه به شهردار قم در یکی از سفرهایش ساخته شد.
سروش با اشاره به عبور رضاشاه از میدان مطهری و برخورد با دستفروشان، گفت: رضا شاه شهردار را میخواهد و با تحکم می‌گوید این چه وضعیتی است که دارید که تا روی پل دستفروشها و مراکز تجاری وجود دارد. او یک ماه مهلت می‌دهد تا خیابان آذر ساخته شود و استخوان بندی پیرامون حرم شکل می‌گیرد.
وی افزود: با توجه به تحولات جمعیتی و روزهای پیکی که وجود دارد، شهرسازی قم باید بازنگری می‌شد که به این خاطر طرح جامعی برای این موضوع با نگاه ۵۰ ساله در نظر گرفته شده تا توسعه جمعیتی را نداشته باشیم.
وی با اشاره به اینکه طرح جامع تکلیف ما در توسعه پیرامون حرم روشن می‌کند تصریح کرد: بلوار پیامبر اعظم(ص) خیابانی است که هویت مذهبی شهر قم را تعریف کرده و در آینده بهترین خاستگاه معماری اسلامی خواهد شد.
این کارشناس معماری با اشاره به اینکه شهرداری قم باید بر ساخت و سازها بلوار پیامبر اعظم(ص) نظارت داشته باشد گفت: ساخت مجتمع زمزم در بلوار عمار یاسر برخی از فرصت‌ها را از بین برد.
وی با اشاره به اینکه جمکران کانون توجه مردم است و شب‌های چهارشنبه صدها هزار نفر را به سوی خود می‌کشد، گفت: زیرساخت‌های زائرپذیری در شهر قم خوب نیست. شهر قم کانون آرامش مردم ایران است و حرم مطهر و مسجد جمکران این دو مأموریت بزرگ را به عهده دارند.
تاریخ اجتماعی قم به کلی نادیده گرفته شده است
سید محسن محسنی، یکی از قم پژوهان در واکنش به دفاع سروش از طرح بلوار پیامبر اعظم(ص) اظهار داشت: توسعه نباید به قیمت از دست رفتن میراث تاریخی شهر باشد. آیا کشورهای دیگر توسعه نداشتند که توانستند میراث تاریخی خود را حفظ کنند؟
وی معتقد است تاریخ اجتماعی قم به کلی نادیده گرفته شده است. قم امروز هویت جمعیتی‌اش را از دست داده است و مهاجرپذیری موجب شده مردم اصیل قم در اقلیت باشند.
سلیقه، یکی دیگر از قم‌پژوهان با اشاره به اینکه در قم به معماری همساز با اقلیم اصلاً توجه نداریم، ادامه داد: شهر قم بعد از اهواز گرم‌ترین شهر کشور در میان مراکز استان است اما در معماری همساز با اقلیم کاری نشده است.
معصومی، یکی دیگر از حاضران جلسه با اشاره به توصیف یک جهانگرد از حرم معصومه(س) به عنوان یک مزار میان گل‌ها، گفت: امروز حرم مطهر یک مزار میان پاساژها شده و باغات از بین رفته‌اند.
منبع: مهر
